خبرگزاری مهر-گروه هنر-عطیه موذن؛ «تا مرد سخن نگفته باشد / عیب و هنرش نهفته باشد» این بیت برای خیلی از ایرانی ها فقط یک شعر نیست بلکه یک گزاره اصیل در شناخت آدم هاست تا براساس گفته هایش بتوانند رفتار و کنش و افکار طرف مقابل را بسنجند. همین نگاه وقتی به شناخت کامل‌تری می رسد که افراد به بحث و گفت‌وگو بنشینند و خارج از دیالوگ‌های یک طرفه و یک نفره، بحث هایشان بتواند به بیانیه‌ها و شعارهای درجه یک بینجامد تا به عیارسنجی کامل تری بدل شود. مناظره های انتخاباتی نامزدهای ریاست جمهوری هم از همین حیث اهمیت دارد. اینکه ببینید چه کسی واقع بینانه حرف می زند یا شعار می دهد یا صرفاً به تخریب دیگری می‌پردازد.
دومین مناظره نامزدها با رویکردی اقتصادی و البته برخی محورهای اجتماعی روی آنتن رفت. مناظره ای که اگرچه باز هم در مواردی دچار کلی گویی و طفره رفتن نامزدها از پاسخ های اساسی شد باز هم مخاطبان بسیاری آن را پیگیری کردند تا حداقل بتوانند رویکردهای نامزدها را تحلیل و رصد کنند.
در این گزارش هم به نکاتی از دومین مناظره نامزدهای ریاست جمهوری می پردازیم که با تغییراتی نسبت به قسمت اول همراه بود.
افتتاحیه مناظره؛ حذف تشریفات و اضافه کردن میز
افتتاحیه طولانی و خارج از تحمل مناظره گذشته باعث شد این مناظره بدون تشریفات قبلی برگزار شود. همچنین تلاش شد تا برنامه با تاخیر کمتری روی آنتن برود و برای اینکه از تصاویر زائد و اضافی هم جلوگیری شود دوربین به شکل زنده از ساعت ۲۰:۰۲ دقیقه ورود نامزدهای چهاردهمین انتخابات ریاست جمهوری به استودیو شماره ۱۱ را نشان داد. نامزدها یکی یکی در جایگاه ها قرار گرفتند و پشت میزهای خود نشستند.
اولین تغییر در مناظره دوم تغییر مبلمان های نامزدها به جایگاه هایی با میزهایی در مقابلشان بود که بعد از انتقادها نسبت به مناظره اول و نمایش نوعی شلختگی و بی سامانی برای دست نوشته های نامزدها حالا جایگاهی برای یادداشت های هر یک از نامزدها تعبیه شده بود.
با این حال فاصله و ارتفاع مجری از سطح استودیو نسبت به نامزدها همچنان برای مخاطب سوال است.
با یک تاخیر ۷ دقیقه ای مجری به مخاطبان شبکه های یک، سلامت و برون مرزی سلام و خوشامدگویی گفت و به استودیو ۱۱ تلویزیون که محل برگزاری مناظره ها است، اشاره کرد. برنامه با پخش سرود جمهوری اسلامی ایران و قرائت آیاتی از قرآن کریم به صورت رسمی ساعت ۲۰:۱۵ دقیقه آغاز شد. مجری به نامزدها سلام کرد و با معرفی هر نامزد براساس شماره هایی که پیش از این قرعه کشی شده بود آنها را به مخاطبان معرفی کرد.
مهدی خسروی با اشاره به تغییر دکور به واکنش های مخاطبان اشاره و عنوان کرد که با توجه به بازخوردهایی که گرفته شده است تغییرات مختصری در دکور صورت گرفته و برای آسایش و رفاه حال بیشتر نامزدها از میز و صندلی استفاده شده است. این اولین امتیاز این برنامه بود که با در نظر گرفتن واکنش های رسانه ای تغییراتی را در مناظره دوم اعمال کرد.
او همچنین به نمایشگری در مقابل میز خود اشاره کرد که برای نامزدها نمایش داده می شد تا بتوانند محاسبه زمان خود را در مقابل چشمانشان داشته باشند. از دیگر نقاط ضعف برنامه در قسمت اول همین نبود نمایشگر برای زمان بندی در مقابل نامزدها بود. با این اقدام، مجری فقط پایان زمان هر نامزد را اعلام می کرد و می گفت که وقتش تمام شده است.
چارچوب مناظره؛ عذرخواهی مجری برای مراقبت زمان
مجری در توضیحات ابتدایی بر اصل بی طرفی تاکید کرد و گفت که نقش مجری علاوه بر رعایت اصل بی طرفی و عدالت و انصاف، مراقبت ویژه بر زمان است.
وی اضافه کرد: «اگر چنانچه نامزدی برخلاف قواعد و چارچوب ها صحبتی کند، موظف هستم که مداخله کنم.» و البته بابت این مداخله پیش پیش عذرخواهی کرد.
این مناظره اتفاقاً بیشترین ورود نامزدها را در صحبت های یکدیگر شامل می شد که باعث شد مجری چند باری از هر نامزد بخواهد که وارد زمان دیگری نشود. با این حال در پایان این مناظره علی رغم وعده ای که در قسمت اول داده شد میکروفن سعید جلیلی قطع شد.
به نظر می رسید نقش مجری در این مناظره فعالانه تر شده است و بعد از طرح سوالات توسط کارشناسان آنها را در سه سوال یا محور اصلی برای نامزدها خلاصه کرد.
با این حال نحوه پرسش و طرح سوال از نامزدها همچنان مساله این دوره از مناظره های انتخاباتی است. در قسمت دوم تعداد این سوالات کمتر شده بود و یکی دو سوال مردمی هم به سوالات کارشناسان اضافه شد. اما همچنان سوالات نتوانست به پویایی و مباحث داغ مناظره کمک کند.
شروع مناظره؛ چالش های کلامی نامزدها
مهمترین نقد کارشناسان و متخصصان به مناظره قبلی این بود که نتوانست در افزایش انگیزه مخاطب برای حضور در انتخابات و همچنین تشخیص نامزد اصلح کمک کننده باشد. به ویژه که بسیاری هم مناظره قبلی را مطول و حوصله سر بر و همراه با کلی گویی های کلیشه ای خواندند. احتمالاً همین نقدها باعث شد نامزدها در این قسمت سراغ جدل های جدی تری بروند. در اولین گام همه نامزدها با تصاویر، جدول ها و نمودارهای مختلف آمده بودند. نامزدها در مناظره دوم بارها سخنان یکدیگر را در زمان صحبت قطع کردند.
جدل های کلامی هم بیشتر بین زاکانی با پورمحمدی و پزشکیان و همچنین قالیباف با پورمحمدی و قاضی زاده هاشمی با دیگران رخ می داد. زاکانی نوشته ها و آمار را پشت عکس هایی نوشته بود که تصاویری از حسن روحانی رئیس جمهور اسبق و چند چهره دیگر از دولت او را نمایش می داد.
این تصاویر و به صورت مشخص نام بردن یا اشاره به برخی چهره های غایب باعث شد تا مجری ۲ بار ملاحظه ای را بیان کند و بگوید فرصت در اختیار غایب هایی که از آنها نام برده می شود گذاشته خواهد شد. او بار اول این نکته را به صورت خبری مطرح کرد و گفت حتماً این فرصت در اختیار افراد غایبی که در جلسه مناظره از آنها نامبرده می شود، قرار خواهد گرفت. او اما بار دوم با قید «بررسی کمیسیون تبلیغات» این ملاحظه را بیان کرد.
بعد از دور اول مدت زمانی کوتاه برای استراحت نامزدها در نظر گرفته شد که در دور دوم یکی از نامزدها که بیشتر به کنایه از دیگر چهره ها می پرداخت، کمتر دست به جدل های این چنینی زد. رویکرد مناظره هم در نیمه دوم به فضای آرام و خنثی تری تبدیل شد.
در عین حال همچنان نقد به نامزدها برای کلی گویی و تکرار در مناظره دوم هم وارد است. از جمله نامزدی که شب گذشته با وعده های مختلف باعث شد شوخی های مختلفی هم با او صورت بگیرد علیرضا زاکانی بود که برای رایگان کردن بسیاری از امتیازها در دولت خود وعده داد.
پایان مناظره؛ نکته های پایانی نامزدها
یک چالش جدی در پایان مناظره ها حضور آنها در مقابل تریبون صداوسیماست. با پایان مناظره ها همه نامزدها در مقابل دوربین صداوسیما حاضر می شوند که تریبون هایی از شبکه دو با برنامه «زمانه»، خبر و شبکه های برون مرزی دارد. حضور تریبون های متعدد باعث این تصور اشتباه می شود که رسانه های مختلف می توانند از نامزدها سوال بپرسند درحالی که مجری فقط در حد یک تا دو دقیقه از هر نامزد می خواهد که نکته پایانی خود را بعد از برگزاری مناظره بگوید و همین یک سوال از همه نامزدها تکرار می شود. نکته ای که در اغلب موارد حرف جدیدی هم ندارد و پاسخی کلی به یک سوال کلی است.
امشب جمعه اول خرداد مناظره فرهنگی نامزدها برگزار می شود و باید دید مناظره ها از کلی گویی و جواب هایی که کمتر در نقد کارنامه و برنامه های دیگری است به فرایند عمل گرایانه ای تبدیل می شود یا خیر.