رشد جمعیت نتیجه سه عامل مهم مهاجرت، مرگ و میر و باروری است که در این میان باروری بیشترین نقش را دارد. زیرا بارداری خارج از زمان طبیعی فیزیولوژیکی ممکن است عوارض بیشتری داشته باشد. بارداری در سنین پایین برای مادر و جنین یک بارداری پرخطر محسوب می شود.
طبق تعریف سازمان ملل، سن بین 10 تا 19 سالگی به عنوان نوجوانی شناخته می شود و بارداری در این گروه سنی، حاملگی نوجوانان محسوب می شود. حاملگی نوجوانان در جوامع و فرهنگ های مختلف به طور متفاوتی گسترش می یابد و بیشتر حاملگی های نوجوان در سنین 15 تا 19 سالگی اتفاق می افتد.
به طور متوسط، حاملگی های نوجوانان 11 درصد از کل بارداری ها در سراسر جهان را تشکیل می دهند که 95 درصد آن در کشورهای با درآمد کم و متوسط است. طبق آمار؛ در کشورهای توسعه یافته، از هر 3800 دختر نوجوان، 1 نفر به دلیل بارداری جان خود را از دست می دهد، در حالی که در کشورهای در حال توسعه، از هر 150 دختر نوجوان، یک نفر به دلیل بارداری کوچک جان خود را از دست می دهد.
تخمین زده می شود که حدود یک میلیون کودک متولد شده از مادران نوجوان هر سال قبل از یک سالگی می میرند. علت اصلی این مرگ‌ها عوارض زایمان زودرس، اسهال، عفونت‌های خونی و از همه مهم‌تر نیمی از این مرگ‌ها ناشی از سوء تغذیه است.
در اوایل نوجوانی، استخوان‌های لگن و ماهیچه‌های رحم در دختران هنوز به طور کامل شکل نگرفته‌اند و در نتیجه ممکن است منجر به زایمان طولانی‌مدت شود و در این دوره مرگ‌ومیر برای مادر و کودک افزایش یابد. این میزان بالای مرگ و میر نه تنها به سن مربوط می شود، بلکه علاوه بر عدم رشد جسمانی، وضعیت پایین اجتماعی-اقتصادی که افراد را از مامایی و مراقبت های بارداری باز می دارد نیز در این مشکل نقش دارد.
اگرچه ازدواج زودهنگام نسبت به گذشته کاهش یافته است، اما همچنان در بسیاری از کشورها به ویژه در مناطق روستایی رایج است. بررسی سیاست‌های جمعیتی در ایران نیز نشان می‌دهد که باروری و ازدواج دختران نوجوان مورد بی‌توجهی قرار گرفته و مشکلات و مشکلات آنها به‌ویژه در زمینه باروری و … نادیده گرفته شده است.
در ارتباط با این موضوع، پژوهشگران مطالعه ای را در مورد شرایط اجتماعی-اقتصادی مؤثر بر بارداری دختران 10 تا 19 ساله در ایران انجام دادند. این مطالعه به صورت تحلیل ثانویه انجام شد و از داده های جمع آوری شده در سرشماری سال 1395 برای تجزیه و تحلیل استفاده شد.
بررسی داده های سرشماری نشان داد که روند ازدواج و فرزندآوری دختران نوجوان از سنین 14 تا 15 سالگی آغاز می شود و بین سنین قبل و بعد از این دو سن تفاوت معنی داری وجود دارد.
همچنین مشخص شد که میزان ازدواج نوجوانان و فرزندآوری در استان های کشور متفاوت است. به طور کلی، 12 درصد از دختران بین 10 تا 19 سال متاهل هستند و از این 12 درصد، نزدیک به سه درصد دارای فرزند هستند.
استان سیستان و بلوچستان با 7.3 درصد بالاترین نرخ باروری نوجوانان را دارد و پس از آن استان های اردبیل، خراسان شمالی، آذربایجان شرقی و زنجان قرار دارند. استان اصفهان کمترین درصد دختران نوجوان دارای فرزند را دارد، استان‌های مازندران، فارس، تهران و مرکزی در کنار آن قرار دارند.
همچنین بررسی ها نشان می دهد که متغیر محل سکونت با ازدواج نوجوانان مرتبط است. به این ترتیب، احتمال ازدواج و بچه دار شدن دخترانی که در مناطق روستایی زندگی می کنند بیشتر از دخترانی است که در مناطق شهری زندگی می کنند و دخترانی که غیرفعال هستند (از نظر تحصیلات و شغل) بیشتر از دختران فعال فرزند دارند.
تحصیلات یکی از مهم ترین متغیرهای مرتبط با ازدواج نوجوانان است. با ترک تحصیل دختران، نرخ زاد و ولد نوجوانان بیشتر از دختران در مدرسه را تجربه می کنند. همچنین بین سواد دختران و احتمال دوست یابی رابطه معناداری وجود دارد و احتمال باسوادی دختران برای دوست یابی کمتر است.
رابطه بین وضعیت اقتصادی و فرزندآوری در این پژوهش با استفاده از متغیر حالت مصالح مورد استفاده در واحد مسکونی مورد ارزیابی قرار گرفت و بر این اساس واحدهای مسکونی به دو گروه قوی و غیر قوی تقسیم شدند. بررسی ها نشان داده است که دخترانی که شرایط اقتصادی پایین تری دارند بیشتر ازدواج می کنند و بچه دار می شوند و دخترانی که در کلبه، چادر و آلونک زندگی می کنند بیشتر ازدواج می کنند و بچه دار می شوند.
نرخ باروری دخترانی که در خانه های رهنی و استیجاری زندگی می کنند نیز بیشتر از دخترانی است که در خانه های شخصی زندگی می کنند. البته با توجه به وضعیت اقتصادی باید توجه داشت که دختران مجرد در خانه های پدری و اکثراً دختران متاهل در منازل مستقل زندگی می کنند، بنابراین از نتایج این قسمت باید با احتیاط استفاده کرد.
به طور کلی بین فرزندآوری و وضعیت اقتصادی نوجوانان رابطه معکوس معناداری وجود دارد و هر چه وضعیت اقتصادی نامساعدتر باشد، باروری نوجوانان بیشتر می شود.
بر اساس یافته‌ها، محققان در این پژوهش به سیاست‌گذاران توصیه می‌کنند که به سیاست‌های جمعیتی، کاهش احتمال ازدواج و تاخیر در فرزندآوری دختران نوجوان پس از ازدواج و همچنین پیشگیری از آسیب‌های ناشی از بارداری توجه بیشتری داشته باشند.
پژوهشگران خاطرنشان کردند: باید سیاست هایی در نظر گرفته شود تا دختران نوجوان متاهل و باردار که اغلب آنها بی سواد هستند و در فقر به سر می برند، بتوانند حداقل باروری سالمی داشته باشند تا سلامت مادر و کودک تضمین شود. همچنین باید تمهیداتی اندیشیده شود که ازدواج و فرزندآوری منجر به ترک تحصیل دختران نشود.
در انجام این پژوهش پروانه ایدپور، محمد ترکوند، مرادآبادی و ملیحه علی موندگری; پژوهشگران دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه یزد با هم شرکت کردند.
نتایج این مطالعه در فروردین ماه سال جاری به صورت مقاله ای علمی با عنوان «همبستگی های جمعیتی، اجتماعی و اقتصادی بارداری در دختران زیر 19 سال در سرشماری سال 1395 ایران» در مجله پژوهشکده علوم بهداشت جهاد دانشگاهی منتشر شد. .