در کتاب 1984، جورج ارول (George Orwell) ما را به دنیایی دیستوپیایی (واژه دیستوپیا – Dystopia به معنای ویران‌شهر کلمه متضاد اتوپیا Utopia یا همان آرمان‌شهر است) می‌برد که سراسر آن توسط سه ابرقدرت کنترل می‌شود. آنها که دائما در جنگی تمام‌نشدنی با یکدیگر هستند، با استفاده از کنترل، خشونت و تکنولوژی، شهروندان را به ربات‌هایی زنده تبدیل می‌کنند که کاملا وفادارند و شهروندانی که به خود اجازه سوال کردن درباره قوانین می‌دهند را به شکل مرموزی “ناپدید” می‌کنند.
خلاصه داستان
شخصیت اصلی، وینستون اسمیت، شهروند اقیانوسیه (اوشنیا – Oceania)، یکی از سه کشور دنیاست. در دنیای وینستون شهروندان تحت نظارت شدید دولتی باید دقیقا مطابق قوانین سخت هم‌چون ربات از “برادر بزرگ” اطاعت کنند. وینستون که خانواده خود را در جریان شورشی در برابر برادر بزرگ از دست داده، از کودکی تحت نظر حزب بزرگ شده و در “وزارت حقیقت” که سازمانی برای انتشار اخبار کذب و دست‌کاری‌شده دولت است، مشغول به کار می‌شود.
داستان از جایی شروع می‌شود که وینستون برخلاف قوانین سخت‌گیرانه دولتی، تصمیم می‌گیرد دفتری تهیه کرده و در آن به نوشتن افکار روزانه خود بپردازد اما این کار که جرمی سنگین با عنوان “جرم ذهن” تلقی می‌شود به زودی توسط دوربین‌های جاسوسی که در خانه، خیابان، محل کار و تقریبا هر جایی که شهروندی در آن حضور دارد کار گذاشته شده‌اند، رصد شده و باعث می‌شود کار وینستون به وزارت عشق بکشد.
در هر طبقه هنگام توقف آسانسور، تصویر چهره بزرگ روی دیوار، خیره بر او می‌نگریست. تصویر چنان حال و قدرتی داشت که حتی پس از عبور از کنار آن، احساس می‌کردی آن دو چشم خیره هم‌چنان تو را دنبال می‌کند. در زیر آن با حروف درشت نوشته شده بود:
برادر بزرگ نظاره‌گر اعمال توست.
برای چه افرادی کتاب 1984 جذاب است؟
این شاهکار ادبیات هم‌چون کتاب فارنهایت 451 دنیای خوفناک از جهانی دیگر یا دنیای آینده به تصویر می‌کشد که حس وحشت ناشی از تحت نظر بودن یا نداشتن اعتماد به نزدیک‌ترین دوستان و آشنایان را به خوبی به خواننده نشان می‌دهد. در بازی‌های ویدیویی مختلفی هم‌چون Dishonored ،We Happy Few یا 2077 Cyberpunk* نیز با الهام از شاهکار ارول، تلاش و شجاعت افراد و وحشت ناشی از سرپیچی کردن از دیکتاتور اعظم به خوبی به نمایش گذاشته می‌شود.
Cyberpunk*: زیر شاخه‌ای از سبک علمی-تخیلی که محوریت آن دنیاهای ویرانی است که با پیشرفت فراوان تکنولوژی، هوش مصنوعی و ربات‌ها دریچه‌ای جدید به جرم و جنایت باز می‌کند.
از سال ۱۹۵۶ تنها ۷ سال پس از انتشار کتاب فیلم‌های مختلفی با عنوان 1984 یا هزار و نهصد هشتاد و چهار بر پرده سینما رفته‌اند و آخرین آنها در سال ۲۰۲۳ با برداشتی آزاد از کتاب ارول و کتاب “ما” اثر نویسنده روسی یِوگنی زامیاتین (We – Yevgeny Zamyatin) تهیه شده است. برای بزرگداشت این اثر بزرگ ادبی، دقیقا در سال 1984 فیلمی با همین عنوان به روایت داستان ارول بر روی پرده سینما نیز پرداخته است.
چرا داستان 1984 مهم است؟
کتاب 1984، در سال ۱۹۴۸ نوشته و در سال ۱۹۴۹ منتشر می‌شود و ارول در آن نظامی کنترل‌گر، خشن و بی‌رحمی را به نمایش می‌گذارد که از رژیم‌های دیکتاتوری هم‌چون آلمان نازی و شوروی استالین الهام گرفته شده است. در داستان ارول حاکم اصلی موجودی خداگونه است که هر آنچه تصمیم بگیرد قانون محض می‌شود که با نام “بردار بزرگ” در سراسر داستان سایه شوم و ترسناکش را احساس می‌کنیم.
در این کتاب هم‌چنین از عناوین جالبی برای وزارت‌خانه‌ها هم‌چون وزارت حقیقت (محلی برای بافتن دروغ‌ها و مخفی کردن حقیقت)، وزارت عشق (محلی برای دستگیری، شکنجه و “ناپدید کردن” شهروندان خطاکار) و وزارت صلح (سازمان رسیدگی به امور جنگی ابدی میان سه کشور) نیز وجود دارد که قهرمان داستان هر یک از آنها را به نوعی تجربه خواهد کرد.
جالب است بدانید که در سال ۱۹۴۸، پیش از انتشار رمان ارول، منشور جهانی حقوق بشر سازمان ملل متحد تصویب شد که در آن حق دادرسی عادلانه، حق آزادی اندیشه و حفظ حریم خصوصی افراد گنجانده شده بود، همه مواردی که ارول فقدان آنها را برای توصیف جامعه‌ای هولناک، در داستان خود گنجانیده بود.
این داستان که در مدت کوتاهی پس از پایان جنگ جهانی دوم منتشر شده؛ زمانی‌که هنوز شهرها ویرانه‌هایی باقی مانده از جنگی خون‌خوار بودند؛ یکی از تاثیر‌گذارترین آثار ادبیات کلاسیک محسوب می‌شود که در آن گویی ارول تصور خود از دنیا و جوامع بشری آینده (دنیای پیش از پایان قرن بیستم) را با هدایت رهبرهایی دیکتاتور به تصویر کشیده است. نکته جالب این کتاب، که باعث می‌شود آن را به شاهکاری بی‌مرز و جاودانه بدل کند، این است که خواننده امروزی هم با مطالعه آن می‌تواند شباهت‌های زیادی با دنیای مدرن پیرامونش پیدا کند.
مطلب پیشنهادی:۱۰ کمیک بتمن با چاشنی وحشتماجراهای ترسناک شوالیه‌ی تاریکی
